Sandi Toksvig – Hitlers kanarie (1e recensie)

Dit is een buitengewoon spannend verhaal over twee ondeugende Deense jongens, Bamse en Anton. Als hun land door de nazi’s wordt bezet, moeten ze kiezen. Gaan ze in het verzet of fluiten ze elk deuntje dat Hitler wil, zoals brave kanariepietjes? Als de nazi’s de Deense Joden willen deporteren, blijkt er niemand thuis. Hoe zit dat? Welke rol hebben Bamse en Anton daarin gespeeld?

Boekinformatie
Schrijver: Sandi Toksvig
Titel: Hitlers kanarie
Uitgeverij: Valerius
Jaartal: 2006
Bladzijden: 256
Illustrator: Sandy Nightingale
Vertaler: Rita Gircour
Genre: oorlog & verzet
Leeftijd: 12+

Over het verhaal

De dag dat de Duitsers binnenvielen, zat ik te slapen op de troon van Hendrik V. Het was 1940. Ik was tien en de troon waarop ik sliep stond midden op het toneel van het Koninklijk Theater in Kopenhagen.

Bamse is tien jaar als de Duitsers Denemarken binnenvallen. Het is 1940 en de Tweede Wereldoorlog is al een paar jaar bezig. Zijn ouders reageren verschillend op deze inval. Zijn moeder, die actrice is, besluit net te doen alsof ze een rol moet spelen en gaat samen met haar assistent op zoek naar het juiste kostuum. Zijn vader wil verstandig zijn en besluit af te wachten.

Hij haalde diep adem en drukte me tegen zich aan. ‘Bamse, jongen, je bent geen lafaard maar je moet snappen in wat voor situatie we zitten. Wees alsjeblieft verstandig. Wat kan een klein land als het onze doen tegen een machtig land als Duitsland? Wij hebben maar vierenhalf miljoen mensen. Er zijn wel vijfenzeventig miljoen Duitsers en ze hebben een van de sterkste legers ter wereld. Als Hitler het wil, dan kan hij ons helemaal plat bombarderen. Nee. Je moet zorgvuldig bekijken wanneer je de strijd aangaat en dit is een maatje te groot. Wij blijven kalm en wij gaan naar huis.’ (blz. 26)

Ik begreep niet precies hoe de politiek in elkaar stak. Ik weet dat de Duitse leider, Hitler (die met dat rare snorretje) die door iedereen de Führer werd genoemd, in de zomer van 1941 besloot om met zijn manschappen Rusland binnen te vallen. (blz. 54)

De broer van Bamse wordt boos omdat hun vader zich niet verzet tegen de Duitse inval, maar afwacht.

Waarom doet u niets? Wat mankeert u? Waarom laat u dit gewoon gebeuren? Weet u hoe de Britten ons noemen? Hitlers kanarie! Ik heb het op de radio gehoord, op de BBC. Ze zeggen dat hij ons in een kooitje heeft en dat wij daar rustig blijven zitten en elk deuntje fluiten wat hij wil.’ (blz. 55)

Anton is de beste vriend van Bamse. Ze zitten bij elkaar in de klas. Anton komt uit een Joodse familie. Bamse staat daar niet zo bij stil, totdat hij merkt dat Anton bang is. Bang om te moeten vluchten.

Ik wilde niet dat zij gingen vluchten. Ik wilde niet dat Anton weg ging. Maar wij wisten nog niet dat de leider van Duitsland, Adolf Hitler, van plan was om Europa te ontdoen van alle Joden en dat de nazi’s al bezig waren om Joden naar concentratiekampen in het oosten te brengen waar ze zich dood moesten werken of in de gaskamers werden vermoord. (blz. 65)

Ondanks dat het oorlog is blijven Bamse en Anton twee jongens die ook graag kattekwaad uithalen. Zo besluiten ze stiekem een briefje in de buurt van een Duitse soldaat op te plakken. De broer van Bamse betrapt ze hierbij en wordt boos. Hij vertelt hen dat ze voorzichtig moeten zijn en geen grappen met de Duitsers moeten uithalen. Anton vraagt hem dan waarom ze niet mee mogen doen met het verzet. De broer besluit dat het verzet de beide jongens wel kan gebruiken.

Met het uithalen van een grap. Dat was hoe Anton en ik met ons verzet begonnen en al gauw begrepen we dat Orlando gelijk had. Dit was op geen enkele manier leuk. (blz. 69)

Inmiddels is het verhaal drie jaar verder. De Duitsers zijn nog steeds in Denemarken en het is nog steeds oorlog in Europa. Anton en Bamse helpen op hun manier mee met het verzet. Ze verstoppen bijvoorbeeld gedrukte kranten aan de onderkant van de trein naar Zweden.

De Duitsers waren onderhand al bijna drie jaar in Denemarken. Anton was dertien en ik was twaalf en half. Ik denk dat we de dingen in een ander licht gingen zien. Ik haatte het nu om te zien hoe Duitse soldaten op hun gemak door de straten van Kopenhagen liepen alsof die van hun waren; hoe ze in de beste restaurants aten en op de voorste rij in mama’s theater zaten. (blz. 70)

Op een dag komt het moment dat de vader van Bamse zich realiseert dat afwachten niets oplevert. Er gaan geruchten dat de Joden opgepakt gaan worden. De ouders van Bamse laten Joodse gezinnen in hun huis schuilen en brengen hen in contact met mensen die voor vervoer naar Zweden kunnen zorgen. Ze helpen de Joodse gezinnen ontsnappen. Verder worden er ook dingen van het verzet in huis verstopt.

Ik wist dat er wapens – en zelfs onderdelen om bommen te maken – het huis in en uit gingen, maar ik wou dat het niet zo was. Niet dat ik mijn broer niet vertrouwde: ik vertrouwde mezelf niet. Ik was bang geworden dat ik iemand per ongeluk iets zou vertellen wat ik niet mocht vertellen. Ik fantaseerde dat ik door de Duitsers gemarteld werd en ons hele gezin verraadde. (blz. 135)

Maar dan komen de Duitsers bij de familie van Bamse op bezoek. Ze zijn op zoek naar Joodse gezinnen om hen op te pakken. Gelukkig waren ze gewaarschuwd en heeft de vader van Bamse, die onder andere de decors bouwde voor het theater, een nepmuur gemaakt waarachter een aantal mensen zich kon verstoppen. De moeder van Bamse doet alsof ze ernstig ziek is. Het zorgt ervoor dat de Duitsers niet goed rondkijken en weer vertrekken.

Tot zover was alles goed gegaan, maar onze vrienden konden niet eeuwig achter die muur blijven. Het was niet veilig om onder te duiken in flats. Het was tijd om te vertrekken. Ze moesten naar Zweden, naar de vrijheid. (blz. 209)

De Joodse mensen kunnen niet meer bij de familie van Bamse blijven. Het wordt te gevaarlijk. Alle Joodse mensen moeten Kopenhagen verlaten. Mensen worden naar het ziekenhuis gestuurd en vandaar uit in kleine groepjes richting Zweden gebracht. Bamse helpt mee met het laten ontsnappen van Joodse mensen. Zal het lukken om te ontsnappen aan de Duitsers?

Mening over het boek

Recensie van Ikvindlezenleuk (Mathilde) (ouder dan 18 jaar)
Heb je het boek uitgelezen?
Ja
Wat vind je van het boek?
★★★★☆ – goed
Welke woorden passen bij het verhaal?
Spannend, zielig
Waarom heb je het boek gelezen?
Ik heb het boek gekozen vanwege meerdere redenen. Ik vond de titel interessant. Ik was benieuwd wat “Hitlers kanarie” zou betekenen. De voorkant van het boek ziet er mooi uit en ik ben geïnteresseerd in boeken die over het verleden gaan.
Hoe kom je aan het boek?
Van de bieb
Wat vind je leuk aan het boek?
Het is een spannend verhaal over kinderen die in de Tweede Wereldoorlog leven. Aan de ene kant is het een vervelende tijd omdat het oorlog is, aan de andere kant vinden Bamse en Anton het ook een spannende tijd. Ze mogen meehelpen met het verzet. Eigenlijk zijn het gewone jongens. 
Wat vind je niet leuk aan het boek?
Geen idee
Wat wil je nog meer vertellen over het boek?
De titel van het boek verwijst naar Denemarken. Na de inval van de Duitsers in Denemarken doen de mensen niets. Net als een vogeltje in een kooi gaan de mensen verder met hun leven en protesteren niet.